استفاده از کرم خاکی Eisenia foetida

استفاده از کرم خاکی Eisenia foetida در تغذیه آبزیان

ترکیبات هر ماده غذایی خصوصا میزان پروتئین ، عامل مهمی در انتخاب آن به عنوان غذا در صنعت کشت و پرورش آبزیان ، دام ، طیور و .... میباشد . در آبزی پروری نیز مانند پرورش سایر جانوران ، غذادهی و تغذیه ، یکی از ارکان اصلی موفقیت در تولید محسوب می گردد . استفاده از غذاهای زنده به لحاظ حفظ ارزش غذایی تا زمان مصرف، دارا بودن انزیم های گوارشی و کمک به هضم راحت تر غذا به هنگام مصرف و کاربردهای ارزشمند دیگر مورد توجه می باشد. دربین انواع غذاهای زنده ، استفاده از برخی از کرمها و کرمی شکلان روند افزایشی پیدا کرده است .

این موجودات مانند انواع کرمهای کم تار وپر تار و لاروکرمی شکل سوسک و سایر حشرات ، با توجه به ارزش غذایی مناسب و برابری نسبی ارزش غذایی آنها با نیازهای انواع آبزیان ، مانند میزان مناسب پروتئین و چربی ودارا بودن انواع اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه ، مورد توجه قرار گرفته اند . مزیت استفاده از این گونه ها ، علاوه برارزش غذایی مناسب ، امکان پرورش و سازگاری آنها در محیط های پرورشی می باشد که این امر زمینه پرورش آنها را در هر محیطی فراهم می سازد . هدف مقاله حاضر ، معرفی چند غذای زنده مورد استفاده در آبزی پروری دنیا ، با تاکید بر ارزش غذایی آنها می باشد.

نیازهای غذایی : 
به طور کلی انواع آبزیان پرورشی ، به ویژه ماهیان به 50ـ35 درصد پروتئین و 20ـ5 درصد چربی و در جیره غذایی خود نیاز دارند. این ارقام با رشد آبزی ، گونه ، رژیم غذایی و شرایط محیطی و پرورشی تغییر می کند ، به طوری که در پرروش قزل آلا از مرحله تغذیه فعال تا مولد به 52ـ45 درصد پروتئین و 15ـ9 درصد چربی در جیره نیاز می باشد . این اعداد در پرورش کپور معمولی به 42ـ36 درصد پروتئین و 18ـ8 درصد چربی و در میگوها به 45ـ35 درصد پروتئین و 10ـ5 درصد چربی در جیره می رسد . در مورد اسیدهای چرب و آمینه ضروری نیز این نیازها وجود دارد . در مورد اسید چرب لینولنیک (3:81 n -3) و اسید آمینه آرژنین در قزل آلا ، نیاز آن به ترتیب 6/1 ـ 8/0 و 8/3 ـ 5/3 در مورد کپور معمولی 71ـ70 و 2/4 ـ 0/4 و در مورد انواع میگوها 52/0 ـ 50/0 و 5/8 ـ 2/80 درصد چربی و پروتئین جیره می باشد ( سالک یوسفی ، 2003 ؛ 1379 و Dynes) که با استفاده از انواع غذاهای زنده به طور مکمل در کنار انواع غذاهای زنده به طور مکمل در کنار انواع غذاهای فرموله شده گرانول ، نیازهای غذایی آبزیان به راحتی پوشش داده می شود .

استفاده از کرم خاکی در تغذیه انواع ماهیان پرورشی :
استفاده از کرم های خاکی به صورت زنده و یا خشک ، در تغذیه آبزیان حائز اهمیت می باشد. ترکیبات مناسب اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه ضروری و وجود امگا 3 زیاد در این موجود ، استفاده از آن را نسبت به منابع گیاهی متمایز ساخته است . (No et al ,2001)
هضم و جذب آسان کرم خاکی ، علاوه بر دیگر خصوصیات مفید آن ، استفاده از آن را در پرورش دوران نوزادی و لاروی انواع آبزیان ، کار بردی ساخته است Ng و همکاران (2000) جهت تغذیه به بچه ماهیان انگشت قد گربه ماهی آفریقایی Clarias gariepinus از کرم خاکی استفاده کردند . نتیجه این تحقیق نشان داد که بچه ماهیان تغذیه شده با کرم خاکی رشد سریع تر و درصد بازماندگی و مقاوت در برابر استرس بالاتری نسبت به بچه ماهیان گروه شاهد که از کرم خاکی تغذیه نکرده بودند نشان دادند .

همچنین در تحقیق Yang و همکاران ، (2001) ، که در تغذیه ماهی آب شیرین رودخانه ای چین Mystus guttatus از کرم خاکی استفاده کردند ، رشد بهتر بچه ماهیان در مقایسه با گروه شاهد ، به وضوح مشاهده گردید . افزایش رشد ماهیان پرورشی قزل آلای رنگین کمان ، ماهی خاویاری سیبری Acipenser baeri مار ماهیان Seriala quinquerdiate , Anguilla anguilla , Angullia japonica در ژاپن و تایلند در تغذیه با انواع مختلف کرم خاکی نیز مشاهده گردید
استفاده از کرم خاکی در تغذیه نواع سخت پوستان: 
از کرم خاکی در تغذیه پست لارومیگو جهت افزایش رشد و نیز تسریع تخم ریزی در میگوهای مولد استفاده شده است . از این موارد می توان به تغذیه پست لارومیگوی پا سفید غربی Penaeus vannamei و میگوی بزرگ آب شیرین Macrobrachium rosenbergi از انواع کرمهای کم تار از جمله کرم خاکی اشاره کرد . در این موارد ، اشتیاق بالای پست لارو به تغذیه از کرم و نیز افزایش نرخ رشد میگوها ، قابل توجه بود 
(Apolinario et al .,1998 ; Correia et al ., 2002)
در تغذیه خرچنگ آب شیرین Marrom با نام علمی Cheraxtenuimanus با کرم خاکی Eisenia foetida در استرالیا نتایج قابل توجهی بدست آمد . 
این تحقیق که توسط (2003) Dynes صورت گرفت ، نشان داد کرم خاکی قادربه تامین تقریبا کامل نیاز غذایی و پروتئینی Marrom بوده و از سویی دیگر چربی کرم ، کلیه نیازهای خرچنگ به چربی را برطرف کرده و این امر باعث حذف روغن تون ماهیان مورد استفاده در جیره غذایی خرجنگ گردید . حذف روغن تون ماهیان کاهش قابل توجه هزینه غذا و به دنبال آن هزینه های جاری پرورش خرچنگ را به دنبال داشت .

نتیجه گیری: 
استفاده از کرم خاکی در تغذیه آبزیان مختلف مانند ماهی و سخت پوستانی که رژیم گوشتخواری دارند ، می تواند مناسب باشد ، ترکیب پروتئینی و چربی ونیز ویتامین های بدن کرم خاکی عامل مهمی در انتخاب آن به عنوان غذا می باشد. در کنار این مطلب ، اندازه کرم خاکی نیز عامل بسیار مهمی می باشد که باعث استفاده مستقیم از کرم در تغذیه آبزیانی که دهان بزرگی دارند ( مانند ماهیان خاویاری ) می گردد . همچنین چون کرم تا مدتها در آب قدرت حرکت دارد ، می توان ازآن به صورت زنده در تغذیه آبزیانی که با تاخیر به سمت غذا می روند نیز استفاده نمود . ولی در مورد کرم سفید به علت کوچکی آن ، این عمل با مشکل مواجه می باشد . تولید کرم خاکی ساده بوده و تجهیزات بسیار کمی لازم دارد که تولید کرم خاکی با هزینه کم را امکان پذیر می سازد . ولی تولید سایر غذاهای زنده کرمی شکل مانند کرم سفید ، لارو کرم خونی و توبیفکس هزینه و امکانات بیشتری نیاز دارد. با مقایسه درصد پروتئین انواع غذاهای ذکر شده مشخص است که بعد از Tubifex ، کرم خاکی بیشترین میزان پروتئین و خاکستر و درصد متعادل چربی را دارد (جدول شماره 1) و مقایسه فاکتورهای تغذیه ای آن مانند پروتئین ، چربی ، خاکستر ، NFE ، انرژی و ... در مجموع ارزش تغذیه ای کرم خاکی را بارز می سازد. این امر حتی با مقایسه میزان اسیدهای آمینه و چرب ضروری (جدول شماره 2) مشخص می گردد . 
استفاده از کرم خاکی با توجه به اندازه های متفاوت آن در دوره های مختلف زندگی ، معدود به سن خاصی از آبزی نبوده و با توجه به اهداف و امکانات کارگاه پرورش آبزی، از کرم بالغ ، جوان ، نوزاد و حتی کوکون (تخم ) کرم می توان استفاده نمود . ولی به طور مثال در مورد کرم سفید به علت کوچکی آن ، تنها در دوران لاروی و نوزادی آبزیان می توان از آن استفاده نمود و با رشد آبزی ، به علت اینکه موجود به دنبال غذاهای بزرگتر و متناسب با اندازه دهان خود می گردد استفاده از کرم سفید منطقی و کاربردی نمی باشد . 
درصورت استفاده ازکرم خاکی به صورت خشک ، تهیه آن به صورت آرد ،بسیار ساده تر و به صرفه تر از تهیه آرد کرم سفید و یا آرد سایر کرمها می باشد. تهیه آرد کرم سفید ، با توجه به هزینه بالای تولید کرم و نیز کوچکی آن ، از نظر اقتصادی به صرفه نمی باشد (شکوریان ، 1372) . همچنین ضریب تبدیل غذایی کرم سفید 3 (آذری تاکامی ، 1378) و ضریب تبدیل غذایی کرم خاکی 2(صفر خانلو و همکاران 1383) میباشد. بدین معنی که تعداد بیشتری کرم سفید که گرانتر نیز تولید می شود ، برای رشد ابزیان پرورشی ، نیاز می باشد . از این رو استفاده از کرم خاکی در آبزی پروری می تواند در مقایسه با سایر غذاهای زنده ، مفیدتر ، انعطاف پذیرتر نسبت به پرورش و نیز ارزان تر باشد .

نویسندگان‌:
دکتر حسین نگارستان - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات شیلات ایران 
دکتر ابوالفضل سپهداری - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات شیلات ایران 
مهندس لیلا صفر خانلو - کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی - شیلات